Parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçişi öngören ancak içeriğinde "Başkan" yerine "Cumhurbaşkanı" ifadesi kullanılan 18 maddelik anayasa değişikliği teklifinin tümü Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu'nda yapılan oylamada 339 oyla kabul edilerek yasalaştı.

Teklifin tümü üzerinde yapılan gizli oylamaya 488 milletvekili katıldı. Oylamada 339 kabul, 142 ret oyu kullanıldı; 5 oy boş çıktı, 2 oy ise geçersiz sayıldı.

Kanunlar ve Kararlar Başkanlığınca son okuması yapılacak anayasa değişikliği teklifi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a gönderilecek.

Erdoğan'ın, kanunun onayı için kendisine tanınan 15 günlük yasal sürenin ne kadarını kullanacağına bağlı olarak, referandumun kesin tarihi belli olacak.

Referandumun, Resmi Gazete'de yayımını takip eden 60'ncı günden sonraki ilk pazar günü yapılması gerekiyor.

Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Numan Kurtulmuş daha önce referandumun 2 ya da 9 Nisan tarihlerinde yapılabileceğini söylemişti.

Başbakan Yıldırım'dan teşekkür konuşması

Başbakan Binali Yıldırım mecliste bir teşekkür konuşması gerçekleştirdi. Yıldırım, şunları söyledi:

“Bugün burada bir anayasa değişikliği yapmadık. Bir anayasa değişikliği teklifi yaptık. Anayasayı değiştirecek olan aziz Türk milletidir. Biz üzerimize düşen görevi yaptık, asıl görevi milletimize arz ediyoruz. Şimdi söz milletindir, yetki milletindir, karar milletindir, mühür milletin elindedir. Halkımız son sözü söyleyecek, son kararı verecektir. Türk milleti, cumhuriyetin kazanımlarına aşık bir millettir. Bu milletin ferdi olmak hepimiz için onur ve gururdur. Bu yüce millet 23 Nisan 1920’de meclisi ilan etti, 29 Ekim 1923’te cumhuriyeti ilan etti, sahip çıktı ve bugünlere getirdi. Millet sandık her önüne geldiğinde, istisnasız olarak en doğru kararı verdi. Millet bu anayasa değişikliği konusunda da en doğru kararı verecektir. Milletin vereceği karar en isabetli karar olacaktır. Millet her şeyin en iyisini bilendir. Mecliste oylama sırasında çalışan, hizmet veren herkese teşekkür ediyorum. En büyük teşekkür yüce Türk milletinedir. Artık karar milletimizindir, milletin verdiği karar başımız gözümüz üzerinedir. Bu anayasa değişikliğinin Türkiye'nin aydınlık yarınları için uğurlu olmasını diliyorum.”

Kılıçdaroğlu'ndan ilk açıklama

CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, anayasa değişikliği teklifinin Meclis’ten geçmesi sonrası "Vekiller özgür iradesiyle oy kullansaydı paket geçmezdi. Referandum sürecinde herkesle hareket edeceğiz. Demokrat, Mütedeyyin fark etmez, vatanını seven herkese sesleneceğiz. AYM'ye başvuracağız, hazırlıklarımız devam ediyor" dedi. Kılıçdaroğlu, daha sonra grubuyla toplantı düzenledi. 

"Parlamento kendi tarihine ihanet etmiştir; bu hatayı milletimiz kesinlikle düzeltecektir"

Bahçeli'den açıklama

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, teklifin kabul edilmesinden sonra "Milletimiz için hayırlı uğurlu olsun. İnşallah Türk milleti, yapacağı kendi değerlendirmesiyle de yine milletimize bir fayda sağlayacaktır" dedi.

HDP ve CHP Genel Kurulu terk etti

Teklifin Meclis'te kabul edilmesinden sonra Başbakan Binali Yıldırım'ın kürsüye çıkması üzerine CHP ve HDP Genel Kurulu terk etti.

MHP'li Saffet Sancaklı Meclis'e geldi

Eşi intihar girişiminde bulunan MHP'li Saffet Sancaklı, görüşmelerin son gününde Meclis'e geldi. Sancaklı, herkese teşekkür ettiğini ifade etti. Sancaklı, "7'inci güne geldik. Buraya kadar gelmesi b de bir mucizeydi. Bir mucize bekliyoruz Allah'tan. Hepinizin de dua etmesini istiyoruz. Bütün sevdikleriniz dua etsin" dedi. Sancaklı, herkese tek tek teşekkür edemeyeceği için Meclis'e geldiğini ifade etti.

CHP, Erbakan ve Türkeş'in açıklamalarını dinletti

CHP'li Özgür Özel, Meclis'te anayasa değişikliği teklifinin son maddesi için görüşmeler yapılırken, hayatını kaybeden Milli Görüş’ün lideri Necmettin Erbakan ve MHP’nin kurucu lideri Alparslan Türkeş’in başkanlık sistemine karşı çıkan ifadeleri yer aldığı bir videoyu kürsüden dinletti.

“Oylama işlemi tamamlanamaz, arkadaşlarımızı getirin!”

Meclis’te anayasa değişikliği teklifinin 2. turunda HDP, tutuklu bulunan ve oy kullanamayan 11 milletvekilini tekrar gündeme getirdi. TBMM Başkanvekili Ayşenur Bahçekapılı’nın “Oy kullanmayan milletvekili var mı?” sorusuna tutuklu milletvekillerin isimleri sayılarak cevap verildi.

Meclis'teki kavgada saldırıya uğrayan Şafak Pavey de tekerlekli sandalye ile gelerek oy kullandı

Bahçekapılı, Nazlıaka'ya kürsüden söz vermedi

Dün 4 maddenin kabul edildiği, kadın vekiller arasında kavganın çıktığı, yaralananların olduğu görüşmelerin ardından dün kendini kürsüye kelepçeleyen Aylin Nazlıaka kürsüden söz istedi. Meclis Başkanvekili Ayşenur Bahçekapılı yerinden söz verdi.

TBMM oturumu gergin başladı

Dün kadın vekiller arasında çıkan kavganın ardından Genel Kurul, bugün de MHP ile CHP arasındaki "bakan pazarlığı" tartışmasıyla açıldı. CHP Grup Başkanvekili Engin Altay, Sözcü gazetesinin "Başkanlık döneminde bakanlar dışarıdan atanırken MHP'ye yakın, MHP'li bakanlar atanabilir" iddiasını gündeme getirince MHP’li Divan Üyesi Zihni Açba, “Kim pazarlık yaptıysa şerefsizdir, ama yapılmadığı halde yapıldı diyen de beş katı şerefsizdir” diye bağırdı.

İkinci turun üçüncü günü öncesi kulise neler yansıdı?

Anayasa değişikliği teklifinde MHP'nin desteğini alan AKP'nin, referandumda da ülkücü tabana yönelik mesaj için MHP'lileri kabineye alacağı iddia edildi. Başbakan Yıldırım'ın "Başkanlık döneminde bakanlar dışarıdan atanırken MHP'ye yakın, MHP'li bakanlar atanabilir" açıklaması bu beklentiyi artırdı. Kulislerde 2019 seçimlerine kadar MHP'nin de 4-5 bakanla hükümete alınacağı, 2019'da hayata geçecek partili cumhurbaşkanlığı sisteminde ise MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin cumhurbaşkanı yardımcısı olacağının konuşulduğu belirtildi.

Bağımsız milletvekili Aylin Nazlıaka'nın kendini Meclis kürsüsüne kelepçelemesi görüşmelere damga vurmuştu:

Kabul edilen maddeler

Meclis’te 343 'evet' oyu ile kabul edilen anayasa değişikliği teklifinin 18. maddesi, partili Cumhurbaşkanı kavramını düzenliyor. 18. maddeye göre, "Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesileceğine" dair hükmün kaldırılması, değişikliğin yayımı tarihinde; mevcut anayasada Bakanlar Kurulu, sıkıyönetim, tasarı, kanun hükmünde kararname, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ibarelerinin kaldırılmasına dair değişiklikler de TBMM ve cumhurbaşkanı seçimleri sonucunda cumhurbaşkanının görevi başladığı tarihte yürürlüğe girecek.”

341 'evet' oyuyuyla kabul edilen 17’nci maddede "TBMM'nin bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019 tarihinde yapılacak. Seçimin yapılacağı güne kadar milletvekillerinin ve cumhurbaşkanının görevi devam edecek. Meclisin seçim kararı alması halinde, 27. Yasama Dönemi milletvekili genel seçimi ve cumhurbaşkanı seçimiyle beraber yapılacak" düzenlemesi yer alıyor. 

Anayasa değişikliği teklifinin içerdiği hükümet sistemine uyumluluk için maddelerde değişiklik getiren 16. madde, TBMM Genel Kurulu'nda yapılan 2. tur oylamanın üçüncü gününde 342 oyla kabul edildi. Bu madde ile "Bakanlar Kurulu" yeni sistemde olmayacak. Yürütme yetkisi ve görevi ise, Cumhurbaşkanı tarafından anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılabilecek. Kamu tüzel kişiliği, mevcut sistemde yalnızca kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanılarak kurulurken, yeni sistemde bu hüküm "kamu tüzel kişiliğinin ancak kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur" şeklinde değiştirilecek. Milli Güvenlik Kurulu'nun (MGK) yapısıyla ilgili hükümde değişiklik getiren maddede, "Milli güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, TBMM'ye karşı cumhurbaşkanı sorumlu olacak" ifadesi yer alıyor.

15. maddeye göre, kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılacak. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM'ye sunacak ve teklif Bütçe Komisyonu'nda görüşülecek.

Teklifin 14. maddesi, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) adını, Hakimler ve Savcılar Kurulu olarak değiştiriyor. Kurul üyelerinin seçimi de bu maddeyle yeniden düzenleniyor.

Askeri mahkemeleri düzenleyen 13'üncü madde de, 343 oyla kabul edildi. 136 da ret oyu alan 13. madde "disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemelerin" kurulmasının önünü kesiyor. Düzenlemede, "Ancak savaş halinde, asker kişilerin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir" deniliyor.

Teklifin "Olağanüstü hal (OHAL) yönetimini" düzenleyen 12. maddesi de, 342 oyla kabul edilirken, 138 milletvekili de "Hayır" oyu verdi. 2 oy geçersiz sayıldı, 2 oy da boş çıktı. Teklifin 12. maddesi, Cumhurbaşkanına "doğal afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinin yanı sıra savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması; anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması; şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde" OHAL ilan etme yetkisi veriyor.

11. madde, Meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin aynı günde 5 yılda bir yapılmasını sağlayacak. Maddeye göre cumhurbaşkanının Meclis'i istediği zaman feshetme yetkisi olacak. Bu durumda cumhurbaşkanlığı seçimi de aynı anda yenilenecek. Meclis'in iki seçimi birden yenilemesi için ise vekillerin beşte üçünün (600 vekilin 360'ı) oyu gerekecek. Mevcut cumhurbaşkanı ikinci dönemindeyken Meclis seçimleri yenilerse cumhurbaşkanı 2 dönem sınırına takılmadan bir kere daha aday olabilecek.

10. madde cumhurbaşkanına dilediği sayıda cumhurbaşkanı yardımcısı atama yetkisi verecek. Cumhurbaşkanı yardımcıları için aranan tek şart milletvekili seçilme kriterine uymaları olacak. Cumhurbaşkanının yurtdışında olması veya yaşamını yitirmesi durumunda makama vekalet edecek cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanların yargılanması için 9. maddedeki sürecin aynısı işleyecek.

9. madde cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılması teklifin 600 sandalyeli Meclis'te 301 vekil tarafından verilmesi gerektiğini, soruşturma teklifinin 360 vekil tarafından kabul edilmesi gerektiğini ve cumhurbaşkanının yargılanmak üzere Yüce Divan'a gönderilmesi için 400 vekilin evet oyu vermesi gerektiğini düzenliyor. Maddeye göre cumhurbaşkanı, görevi bittikten sonra da görev döneminde işlediği suçlara ilişkin yalnızca böyle yargılanabilecek.

8. madde cumhurbaşkanına "yürütme yetkisine ilişkin konularda" cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi verecek. Cumhurbaşkanı, devlet başkanı sıfatına sahip olacak ve milli güvenlik politikalarını belirleyerek, gerekli gördüğü tedbirleri alabilecek.

7. madde, iki turlu cumhurbaşkanlığı seçiminin nasıl gerçekleştirileceğini düzenliyor.

6. madde, milletvekillerinin yürütmenin başına soru sorma yetkisini kaldırıyor. Mevcut düzenlemede yürütmenin başı olan başbakana yazılı soru sorulabilirken yeni düzenleme ile yürütmenin başı olacak cumhurbaşkanına değil, yalnızca cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara soru sorulabilecek.

5. madde, Bakanlar Kurulu'nu denetlemeyi Meclis'in görev ve yetkileri arasından çıkarıyor.

4. madde, milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin aynı gün yapılmasını öngörüyor.

3. madde, milletvekili seçilme yaşını 25'ten 18'e düşürüyor.

2. madde, milletvekili sayısını 550'den 600'e çıkarıyor.

1. madde, anayasanın "Yargı yetkisi" başlığında yargı yetkisinin, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılacağına dair hükmü, "Bağımsız ve tarafsız" mahkemelerce kullanılacağı şeklinde değiştiriyor.