Yeni sistemle birlikte kuvvetler ayrılığı net olarak tanımlanacak ve Meclis yürütme üzerinde denetim yetkisi kazanacak. Bununla beraber tek adam'a giden yok kapanacak
Cumhurbaşkanlığı sistemi her alanda istikrar getirecek. Yeni sistemde eleştirilerin aksine TBMM daha da güçlenecek. TBMM kuvvetler ayrılığı ilkesine uygun olarak sahip olduğu yetkilerini tam olarak kullanabilecek. Kanun yapma ve bütçeyi onaylama gibi çok önemli iki yetkiyi elinde tutan meclis, bu iki yetki sayesinde cumhurbaşkanını kendisine muhtaç kılacak.
İşte cumhurbaşkanlığı sistemi ile ilgili merak edilen soruların yanıtları:
MECLİS’İN ETKİNLİĞİ ARTIYOR
Cumhurbaşkanlığı sisteminde denge ve denetleme nasıl işleyecek?
Yeni sistemde eleştirilerin aksine denge ve denetleme mekanizmaları mevcut sisteme göre daha fazla. Cumhurbaşkanlığı sisteminde kuvvetler ayrılığı ilkesi net şekilde tanımlandığı için cumhurbaşkanı liderliğindeki yürütme Meclis tarafından daha etkin denetlenecek.
YARGI DENETİMİNE AÇIK
İdari yargı denetimi nasıl olacak?
Cumhurbaşkanlığı sisteminde, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açık olacak. İdari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkansız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilecek.
BÜTÇE YETKİSİ
Bütçenin teklif edilmesi ve TBMM’de onaylanması nasıl olacak?
Şimdiki sistemde bütçe kanun tasarısını hükümet hazırlayıp Meclis onayına sunuyor. Cumhurbaşkanlığı sisteminde ise bütçe kanun teklifini hazırlamak cumhurbaşkanının yetkisinde olacak. Ancak yürürlüğe girmesi için TBMM’nin onayına gerekecek. TBMM’nin bütçeyi reddetme ve kabul ettiği bütçenin harcamalarını denetleme sorumluluğu olacak. Meclis, cumhurbaşkanının önerdiği bütçeyi reddederse önceki senenin bütçesi yeniden değerlendirme oranında arttırılarak yürürlüğe konulacak. Böylece sistem içi tıkanıklık ortadan kalkacak.
DAHA GÜÇLÜ PARLAMENTO
Yeni sistemde kanun yapma yetkisini aynen kullanmaya devam edecek olan Meclis, milletlerarası anlaşmalar gibi en önemli konularda da onay mercii niteliğine sahip.
TBMM, Cumhurbaşkanlığı sisteminde nasıl bir yapıya sahip olacak?
TBMM kuvvetler ayrılığı ilkesine uygun olarak sahip olduğu yetkilerini tam olarak kullanabilecek. Görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek; milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun kararıyla genel ve özel af ilanına karar vermek ve anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmek olan TBMM yeni sistemde devletin en güçlü organı olma konumu daha da güçlenecek.
BAĞIMSIZLIĞI GÜÇLENECEK
Kanun yapma ve bütçeyi onaylama gibi çok önemli iki yetkiyi elinde tutan Meclis, bu iki yetki sayesinde cumhurbaşkanını kendisine muhtaç kılacak. TBMM’nin bu iki yetkisi cumhurbaşkanını parlamento ile iyi geçinmek zorunda bırakacak. Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların Meclis çalışmalarına katılma yetkileri bulunmayacak ve bütçe haricinde kanun teklifi verme yetkileri de olmayacak. Milletlerarası antlaşmaları yapma yetkisi cumhurbaşkanına ait olmakla birlikte yapılan antlaşmaların geçerli olabilmesi yine TBMM tarafından onaylanmasına bağlı olacak. Yine cumhurbaşkanının cezai sorumluluğuyla ilgili olarak öngörülmüş olan suçlama yetkisi de TBMM’ye ait olacak. Yeni sistemde milletvekilleri daha bağımsız olacak.
YARGIYA TALİMAT VERİLEMEZ
Cumhurbaşkanlığı sisteminde yargı bağımsızlığı nasıl sağlanacak?
Anayasaya değişiklik teklifinde, hakimlerin görevlerinde bağımsız oldukları, anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verecekleri açıkça yer almaktadır. Hiçbir organ, makam, merci veya kişinin, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremeyeceği, genelge gönderemeyeceği, tavsiye ve telkinde bulunamayacağı hüküm altına alındı.
ATAMALARDA DENGELİ DAĞILIM
HSYK üyelerinin atanması nasıl gerçekleşecek?
Hakimlerin atanması Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından yapılacak. 13 üyeden teşekkül eden HYSK’nın 5 üyesi cumhurbaşkanı tarafından, 6 üyesi ise TBMM tarafından atanacak. Kurulun başkanı Adalet Bakanı olacak.
Anayasa Mahkemesi üyeleri nasıl belirlenecek?
Anayasa Mahkemesi (AYM) 15 üyeden oluşacak. AYM’nin 3 üyesini TBMM, 12 üyesini ise cumhurbaşkanı atayacak.
ÖZGÜRLÜKLERE DOKUNULMAZLIK
Kararnameyle hak ve özgürlükler sınırlanabilecek mi?
Temel hak ve özgürlükler kararnameyle düzenlenemez. Anayasanın belirlediği konularda kanunla sınırlanabilir. Teklifte anayasanın 2. kısmının 1. ve 2. bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle; 4.bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevlerin Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemeyeceği hükmü vardır.
BAKANLARINI CUMHURBAŞKANI SEÇİYOR
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların ataması nasıl gerçekleşecek?
Cumhurbaşkanı yürütme görevini yerine getirmede kendisine yardımcı olmaları için bir ya da daha fazla yardımcı ile bakanlar atayacak. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, TBMM tarafından Yüce Divan’a sevk edilebilecek. Yürütme yetkisi sadece cumhurbaşkanına verildiği için Bakanlar Kurulu olmayacak. Mevcut sistemde cumhurbaşkanına TBMM Başkanı vekalet ederken yeni sistemde kuvvetler ayrılığı ilkesi gereğince, cumhurbaşkanı yardımcısı vekalet edecek.
KARARNAME KANUNLARI AŞAMAZ
Cumhurbaşkanı yasa gücünde kararname çıkarabilir mi?
Cumhurbaşkanı sınırlı şekilde yasa gücünde kararname çıkarabilir. Kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz hükmü vardır. Kanunda açıkça düzenlenen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacaktır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümlerinin uygulanacağının hükme bağlanması kararnamelerin sınırını belirlemektedir. Cumhurbaşkanı, yürütmeyi ilgilendiren alanlarda kararname çıkarabilir. Cumhurbaşkanı olağanüstü hallerde kararname çıkarabilir. Bu kararnameler olağan dönem kararnameleri için öngörülen sınırlara tabi değildir. Meclis, cumhurbaşkanının çıkardığı bir kararnameye karşılık, çıkaracağı bir kanun ile o kararnameyi geçersiz kılabilir. Kanunlar ile kararnamelerde aynı konuda farklı hüküm bulunması durumunda kanun hükümleri uygulanır.
OHAL’DE İKİ TARAFIN KARARI GEREK
Yeni sistemde olağanüstü hal ilanı kimin tarafından yapılacak?
Olağanüstü hal ilan etme yetkisi ve sorumluluğu cumhurbaşkanına aittir. OHAL ilanı kararı verildiği gün Resmi Gazete’de yayımlanıp aynı gün TBMM’nin onayına sunulacak. Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek. Cumhurbaşkanının talebiyle Meclis her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilecek. Olağanüstü hallerde cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek.